Unificación de las ortografías PAO y PAO-RO

Tras mucho pensarlo, hemos decidido unificar las dos propuestas ortográficas con el fin de facilitar la comprensión de los contenidos de la página, ya que a veces se hace muy engorroso el tener que leer los ejemplos en las distintas ortografías (en muchos casos el ejemplo queda igual o prácticamente igual en ambas ortografías); además de tener por duplicado listados de preposiciones, adverbios y cualquier otro contenido que presentamos en la página.

Para ello hemos hecho una ortografía que combina rasgos de una y otra propuesta ortográfica. De la PAO-RO, nos quedamos con el dígrafo <qu> para representar el fonema /k/ delante de <e , i>; el grafema <c> para representar el fonema /k/ delante de <a, o, u>; el dígrafo <gu> para representar el fonema /g/ delante de <e , i> y el uso de la diéresis en güe y güi para representar los sonidos /gwe/ y /gwi/; mientras que de la PAO normal nos quedamos con la <b> como único grafema para representar el fonema /b/, prescindiendo así de la <v> usada en PAO-RO. Con esto, queda una ortografía que guarda similitud con la de otras lenguas iberorromances y las usadas en algunos textos históricos escritos en andaluz, pero sin tener ningún tipo de ambigüedad a la hora de escribir una palabra, ya que no hay que saber de memoria si es con <v> o con <b>.

La idea de la unificación, llevaba mucho tiempo rondándonos por la cabeza (por todo lo expuesto anteriormente), pero no fue hasta que nos hicimos con los Cantes Flamencos de Antonio Machado y Álvarez, y leímos algunas páginas, cuando caímos en cómo llevarla a cabo. Este libro, pese a tener una ortografía que está a medio camino entre la castellana y una andaluza (como la mayoría de libros antiguos que tienen escritura en andaluz); tiene dos rasgos muy interesantes, que son la ausencia de uso (salvo errata) del dígrafo <ll> y el grafema <v>, y su sustitución por <y> y <b> (ya que los sonidos asociados a la <ll> y la <v> estaban prácticamente extintos en Andalucía). El cambio de la ll por y ya estaba en ambas ortografías (ya que la ll se utiliza como l geminada), pero se seguía usando la <v> en PAO-RO por guardar similitud con otros textos históricos (siendo este el motivo principal dentro del equipo para decantarse por la ortografía PAO o la PAO-RO). Pero gracias a los Cantes flamencos, pensamos que la representación del fonema /b/ únicamente con el grafema <b> ahora atendería no sólo a criterios fonológicos si no también históricos, facilitándose la unificación de las ortografías.

En las próximas semanas, iremos actualizando todos los contenidos de la página a la nueva ortografía, aunque ya podéis consultar el alfabeto de la ortografía unificada en la sección de Alfabeto y Fonética.

Por último, aquí os dejamos una de las páginas del libro, junto con la transcripción a la ortografía PAO, para que podáis comparar:

Cantes Flamencos, página 24.

ZOLEAREH [páhina 24]

Er queré quita’r zentío:
Lo igo por ehperenzia,
Porque a mí m’a zuzeío.

Anda i no prezumah tanto,
Qu’otrah mehoreh que tú
Ze quean pa behtí zantoh.

Dizeh que me quiereh munxo;
Puehto que tanto me quiereh,
No me deh tantoh dihuhtoh.

Cuando ebahito’er puente,
Acúerdate que ezíah:
«Ehpera, que biene hente».

A loz árboleh blandeo,
A un toro brabo lo amanzo,
I a ti, flamenca, no pueo.

¡Ai, probe corazón mío!
Por mah gorpeh que rezibe
Nunca ze da por benzío.

Xiquiyo, no me la mienteh;
Que como la quiero tanto,
Fatigah me dan de muerte.

Anda que te den un tiro,
Que te hazeh mu perzona
I a la cara no te miro.

Por dinero no lo hagah;
Yébame a una herrería
I éxame un hierro a la cara.

Novedades en gramática: Los pronombres reflexivos

¡Nuevo contenido en la parte de gramática! Esta vez compartimos con vosotras/os un apartado que habla sobre los pronombres reflexivos, disponible en la sección de aprender andaluz.

En la tabla podéis ver cuáles son:

Pronombre reflexivos PAO
Singular 1ª persona me yo me labo
2ª persona te te labah
3ª persona ze eya ze laba
Plural 1ª persona moh* ó noh nozotroh moh/noh labamoh
2ª persona ze uhtedeh ze labáih/laban
3ª persona ze eyah ze laban

* El pronombre moh no puede usarse como pronombre enclítico, es decir, unido al verbo en imperativo. Para ello se usa la forma noh.

Presentamos la PAÔ: Una adaptación ortográfica para hablantes al este del área de estudio

Os presentamos la PAÔ, una adaptación de la norma ortográfica PAO que tiene en cuenta la apertura, en el caso de la <a> cierre y/o palatalización o velarización, sistemática de la vocal final de algunas palabras:

Con ella, los hablantes de las zonas que comparten la mayoría o gran parte de los rasgos lingüísticos que recoge la propuesta PAO podrán escribir en andaluz sin que se pierda esta particularidad tan característica de estas hablas. Estas zonas son, aproximadamente, las que aparecen marcadas en el mapa:

Área aproximada de los territorios beneficiados por esta adaptación

Para ello, se añade un circunflejo a la vocal final cuando tenga que realizarse con apertura, o cierre y/o palatalización o velarización si dicha vocal es <a>:

Palabra en castellano Palabra en PAO-RO Palabra en PAÔ-RO
decir dezí dezî
alcohol arcó arcô
azul azú azû
estar ehtá ehtâ
está ehtá ehtá
beber bebé bebê
bebé bebé bebé

Además, como extra, hemos añadido un apartado en el que se muestran, muy por encima, algunos de los cambios más importantes en la norma ortográfica PAÔ para adaptarla a la zona más oriental de Andalucía. Esperamos publicar un artículo más extenso sobre esto más adelante:

Frase AFI
PAO-RO Hoze, zólo tieneh que hazé lo que t’an dixo. Iguá azín conzigueh ganá er primer premio der fehtivá. [ˈhoθe̞ | ˈθo̞lo̞ ˈtje̞ne̞ʔ ˈkʰe̞ häˈθe̞ ˈlo̞ ˈke̞ ˈtä̃ŋ ˈdiço̞ ‖ iˈɣwä äˈθiŋ ko̞nˈθiɣe̞ ɦäˈnä ˈe̞ɾ pɾiˈme̞ɹ ˈpɾe̞mjo̞ ˈde̞ɾ ɸe̞ʔ tʰiˈβäː]
PAÔ-RO Hoze, zólo tieneh que hazê lo que t’an dixo. Iguâ azín conzigueh ganâ er primer premio der fehtivá. [ˈhoθe̞ | ˈθo̞lo̞ ˈtjɛnɛʔ ˈkʰe̞ häˈθɛ ˈlo̞ ˈke̞ ˈtä̃ŋ ˈdiço̞ ‖ iˈɣwæ̈ äˈθiŋ ko̞nˈθi̞ɣɛ ɦäˈnɑ̽ ˈe̞ɾ pɾiˈmɛɹ ˈpɾe̞mjo̞ ˈde̞ɾ ɸe̞ʔ tʰiˈβæ̈ː]
Zona más oriental Jose, sólo tieneh qu’azê lo que t’an dicho. Iguâ asín consigueh ganâ er primer premio der fehtivá. [ˈxos̻e̞ | ˈs̻o̞lo̞ ˈtjɛnɛʔ ˈkʰäˈθɛ ˈlo̞ ˈke̞ ˈtä̃ŋ ˈdic͡ço̞ ‖ iˈɣwæ̈ äˈs̻iŋ ko̞nˈs̻i̞ɣɛ xʰäˈnɑ̽ ˈe̞ɾ pɾiˈmɛɹ ˈpɾe̞mjo̞ ˈde̞ɾ ɸe̞tːiˈβæ̈ʰ]

Novedades en gramática: Adjetivos posesivos tras adverbios de lugar

¡Nuevo contenido en la parte de gramática! Esta vez compartimos con vosotros un apartado que habla sobre la adjetivos posesivos detrás de los adverbios de lugar, disponible en la sección de aprender andaluz.

Aquí os dejamos algunos ejemplos:

PAO PAO-RO
La Pili era la k’ehtaba zentá alante mía. La Pili era la qu’ehtaba zentá alante mía.
Eze eh er bezino ke bibe‘n lo arto nuehtra. Eze eh er vezino que vive‘n lo arto nuehtra.
Boi n’er koxe k’ehtá detráh d’uhtedeh. Voi n’er coxe qu’ehtá detráh d’uhtedeh.

Novedades en fonología: Alfabeto y fonética

Esta vez os traemos contenido relacionado con el estudio de la fonética andaluza. La publicación es alfabeto y fonética, disponible en la sección de aprender andaluz.

En ella podréis ver, transcrito según el Alfabeto Fonético Internacional (AFI), las realizaciones fonéticas de vocales, consonantes y ciertos grupos consonánticos en el andaluz occidental:

Grafema Fonema Alófonos Ejemplos
a /ä/ [ä], [ä̃] pare → [ˈpäɾe̞], pozá → [po̞ˈθäː]
h /h/ [h], [ɦ] hinxao → [hinˈçäo̞], ahogarze → [äɦo̞ˈɣäɹθe̞]
i /i/ [i], [ĩ], [j] pino → [‘pino̞], zuzio → [‘θuθjo̞]
t /t/ [t], [tʰ] heta → [ˈhe̞tä], ehtiherah → [e̞ˈtːʰihe̞ɾä]

Para finalizar, os dejamos un par de enlaces en los que podréis escuchar, con un sólo click, los sonidos que representan los distintos caracteres del AFI:

Novedades en gramática: Anteposición de “mah” ante palabras negativas

¡Y más novedades en la parte de gramática! En esta ocasión compartimos con vosotros un apartado que habla sobre la anteposición del adverbio “mah” ante ciertas palabras negativas, disponible en la sección de aprender andaluz.

Aquí os dejamos algunos ejemplos:

PAO PAO-RO
No kiero mah na por aora. No quiero mah na por aora.
No gorberé a keá con er Dani mah nunka. No gorveré a queá con er Dani mah nunka.
No kreo ke baya a bení mah nadie. No creo que vaya a vení mah nadie.

Además, hemos actualizado la sección de sobre el proyecto con el apartado de fuentes, por si tenéis interés en saber de dónde sale todo el material que vamos publicando.

Novedades en gramática: Tipos de adverbios

¡Tenemos novedades en la parte de gramática! Esta vez publicamos los tipos de adverbios, disponible en la sección de aprender andaluz.

Aquí os dejamos un par de ejemplos en PAO-RO:

  • Tor mundo ze queha de lo malamente qu’ehtán lah cozah.
  • ¡Manué! ¡Métete p’aentro ya!

Como siempre, avisamos de que la investigación sobre los tipos de adverbios continúa y de que iremos añadiendo nuevos contenidos, eliminando algunos existentes si nos damos cuenta de que se nos ha colado algún castellanismo o modificando algún apartado en el que se nos haya colado alguna locución preposicional.

Por último decir que al adverbio mah le hemos quitado la tilde diacrítica porque, al no existir en andaluz una conjunción adversativa mah con significado “pero”, no era necesario usarla para distinguir cada palabra.

Novedades en gramática: Estructuras comparativas proporcionales

Para que podáis aprovechar la cuarentena aprendiendo andaluz, tenemos novedades en la parte de gramática. Esta vez publicamos las estructuras comparativas proporcionales, disponible en la sección de aprender andaluz.

Todavía no está al 100%, como es normal, porque el estudio de esta parte continúa; pero al menos ya disponéis de lo básico para poder utilizar correctamente este tipo de estructuras.

Para finalizar, os dejamos un par de ejemplos:

  • Contra máh díah yevo enzerrao, máh m’aburro.
  • Mientrah menoh zarga a la caye, menoh tiempo ehtaré metío’n la caza.

Sobre la “X Hunta d’ehkritoreh en andalú”

Los días 28 y 29 del pasado mes, tuvo lugar la X Hunta d’ehkritoreh en andalú en Ayamonte. Para aportar nuestro granito de arena a la cultura andaluza, asistimos para presentar algunas de las adaptaciones al andaluz de las Fábulah de l’Ezopo que ya conocéis (con algunos ajustes) y una nueva que preparamos para dicho evento; junto con un relato corto escrito por nosotros/as que tiene mucho que ver con el 8 de marzo.

Si tenéis curiosidad por saber de qué iba este evento, podéis acceder al acta de Hunta, con todos los contenidos presentados durante la misma, a través de este vínculo; y concretamente a los textos que presentamos a través de estos otros:

Por último, os compartimos un vídeo montado por Paco Arbaduli, con fotos tomadas durante el desarrollo de la Hunta: